مدیریت از منظر قرآن ونهج البلاغه :

قران كریم مسئولیت را امانت الهی تعریف می نماید و در كنار صفت تخصص و توانایی لازم برای انجام كار، شرط امانت داری را برای تصدی مقام لازم می داند . این موضوع در آیات 58 سورد نساء ، آیه 39 سوره نحل، آیه 26 سوره قصص و آیه 55 سوره یوسف مورد تاكید قرار گرفته است .

مولای متقیان حضرت علی بن ابیطالب (ع) نیز در نامه ای به نماینده و فرماندار آذربایجان (اشعث بن قیس ) می فرمایند :"مدیریت و حكمروایی برای تو طعمه نیست ، ولی آن مسئولیت در گردن تو امانت است و كسی كه از تو بالاتر است ، از تو خواسته است كه نگهبان آن باشی . و نیز سایر ویژگی ها و توانایی های مورد نیاز مدیران از دیدگاه حضرت علی (ع) در فرمان معروف ایشان به مالك اشتر قید گردیده است كه شاید بتوان گفت دقیق ترین شرح شغل و شرایط احراز شغل از منظر مدیریت دینی است . در این فرمان حضرت علی (ع) خطاب به مالك اشتر می فرمایند:

" افرادی با تجربه و باحیا را جستجو كن كه از خاندان صالح و پیشگامان در اسلام باشد، زیرا ایشان از نظر اخلاقی برجسته ترین و ازجنبه حیثیت قابل اعتماد ترین و كمتر به فكر طمع كاری بوده و در عواقب كارها باریك بین ترند.

درسایر قسمتهای نامه می توان نكات ذیل را در انتخاب مدیران مدنظر قرار داد:

تجربه ، اصالت خانوادگی ، حیا، آگاه به قدرومنزلت خویش ، باریك بینی و حسن شهرت ، صدق در گزارشگری، قابل اعتماد، دور اندیش ، پیشگام در اسلام ، پیراستگی از طمع و عدم پریشانی از كار زیاد.
توضیحات کامل در مورد مدیریت  اسلامی  را می توانید در کتاب "کند و کاوی در مدیریت علوی " اثر امیر هوشنگ آذردشتی ، که در بخش معرفی کتاب نیز ذکر شده است ، مطالعه نمایید..

 اصلاح نظام اداری در پرتو مدیریت علوی:

یكی از مشكلات و معضلات بزرگ جوامع امروزی به ویژه كشورهای در حال توسعه مشكل «سوء مدیریت» می‌باشد و این امر مانع بزرگی بر سر راه پیشرفت این كشورها و رشد و ترقّی اداری و صنعتی آنها محسوب می‌گردد.

 

نظامهای اداری در این كشورها به افراط در تمركز استوارند كه علت آن عدم اعتماد به كارگزاران و رغبت مدیران به تحكیم سلطه بركاركنان خود می‌باشد . از سوی دیگر ، گرایش به بوروكراسی و تركیب بوروكراسی با نظام متمركز، موجب پیدایش نظامی متفاوت در بین آنها گردیده كه عیبهای نظام بوروكراتیك را دارد ولی نمی‌تواند از محاسن آن به خاطر وجود نظام افراطی متمركز بهره ببرد . همچنین عقب ماندگی نظام اداری ناشی از بی‌توجهی به بخش مدیریتی و عدم تربیت كادر مدیریتی مناسب و كارآمد و تقلید كوركورانه از نظام مدیریتی غرب عامل دیگری برای انحطاط مدیریت در این كشورها محسوب می‌گردد[1].

 

بی‌توجهی به مصالح عمومی، توجه مدیران به منافع شخصی ، بی‌توجهی به ضوابط اداری در انتخابها و گزینش افراد و گرایش به روابط شخصی ،‌ تمركز گرایی افراطی و سلطه بر كاركنان ، كنترل مستقیم و افراطی ، عدم آموزش دقیق و مستمر و گرایش به سمت گزارشهای اغراق آمیز درباره اقدامات و غلبه این امر بر كار حقیقتی انجام شده ، همه از مظاهر بیماریهای مدیریتی است كه نظامهای اداری امروزی از آن رنج می‌برند .

 

در این قسمت سعی داریم با بهره‌گیری از بیانات گوهربار و شیوه‌های مدیریتی امام علی (ع)، آن اسوه تدبیر و مدیریت ، راه حلهایی جامع و مانع برای مشكلات مذكور بیابیم و به جهانیان بنمایانیم كه مدیریت اسلامی، كارآمدترین شیوه برای اداره امور جامعه است . در این راستا با الهام از سخنان و سیره گوهربار آن حضرت ، راههای اصلاح نظام اداری را برمی‌شماریم :

 

1-   اجرای اصل مدیریت غیر متمركز :

 

با اجرای این اصل ، قدرت و اختیار تصمیم‌گیری به سطوح پایین اداری تفویض

 

می‌گردد و با حلّ مشكل ارتباطات سازمانی و ایجاد نظام فعّال ارتباطی از سلسله مراتب

 

اداری كه موجب هدررفتن انرژی و سرمایه می‌گردد، بی‌نیاز می‌شویم .

 

حضرت، این اصل را در مدیریت مناطق تحت فرمان خویش و حتی در مدیریت پایتخت حكومت خویش (كوفه) به كار بست و آنجا را به هفت بخش با فرمانداریهای مستقل تقسیم نمود[2]. همچنین حضرت به والیان و حكمرانانی كه برای بلاد اسلامی تعیین می‌نمود اختیارات تام و كاملی اعطا می‌كرد و خود بر كار آنان نظارت می‌نمود . چنانكه در منشور مدیریتی خویش خطاب به مالك اشتر ، اختیارات زیر را به وی تفویض می‌نماید :

 

تعیین مشاوران ، تشكیل مجالس مشورتی ، ایجاد و تجهیز ارتش ، ترسیم سیاست خارجی در هنگام جنگ و صلح ، حفظ امنیت داخلی ، تشكیل قوّه مقنّنه و بهره‌برداری از منابع و هزینه‌های مالی آن سرزمین[3].

 

لذا ملاحظه می‌گردد كه مدیریت علوی،‌مدیریتی كاملاً غیر متمركز است كه بر مبنای اعتماد و اطمینان كامل به كارگزاران و والیان استوار است و البته با دقت و ظرافت مورد نظارت و ارزیابی قرار می‌گیرد .

 

2-   انتخاب شایسته مدیران و مسئولان :

 

اصولاً وقتی گزینش و انتخاب، سالم و شایسته باشد، تفویض اختیار مشكلی ایجاد

 

نمی‌كند . كسانی كه دارای لیاقت، مسئولیت پذیری، قدرت،‌پاكی، شكیبایی و علاقه وافر

 

به مصلحت عمومی باشند، هیچگاه تحت تأثیر تمایلات نفسانی و غرایز شیطانی مدیریت

 

نمی‌كنند . لذا حضرت علی (ع) در انتخاب مدیران برجسته و عالی، حساسیت

 

فوق‌العاده‌ای به خرج می‌داد و به مالك نیز توصیه می‌نماید : «كارگزاران خود را از میان

 

انسانهای باتجربه و با حیا و از خانواده‌های پاك و پارسا كه در مسلمانی سابقه بیشتری

 

دارند و از حیث اخلاق،‌كریمتر و آبرویشان محفوظتر و طمعشان كمتر و عاقبت اندیش

 

ترند،‌ برگزین»[4].

 

 

اینها شرایطی است كه باید در مدیران و كسانی كه آنها را در اجرای امور یاری می‌كنند،

 

وجود داشته باشد تا قدرت ، آنها را فاسد و منحرف نكند و یكی از مهمترین دلایل

 

 نابسامانی سازمانهای اداری در جوامع امروزی، نبود چنین شرایط و ویژگیهایی در

 

 مدیران و مسئولان آن سازمانهاست.

 

 

3-   اجرای اصل مشاركت:

 

 

چنانچه در گفتارهای پیش ذكر شد یكی از مهمترین علل موفقیت مدیریت ژاپنی،

 

بهره‌گیری از اصل مشاركت می‌باشد. دخالت دادن كاركنان در امور و مشورت نمودن با

 

آنان علاوه بر اینكه موجب استواری رأی مدیر می‌گردد و او را در تصمیم‌گیری درست

 

توانا می‌سازد، باعث می‌شود تا كاركنان نیز به جایگاه و اهمیت وجودی خود آگاه گردند

 

و با دلگرمی بیشتری به كار و فعالیت بپردازند.

 

 

امام علی (ع) در لزوم مشورت و پرهیز از استبداد و خودرأیی می‌فرماید: « كسی كه

 

استبداد رأی داشته باشد، هلاك می‌شود و هركس با مردان بزرگ مشورت كند در عقل و

 

دانش آنها شریك شده است»[5]

 

 

از دیگر مزایای جذب مشاركت كاركنان، حضور شورانگیز و پر تلاش آنان برای تحقق

 

 اهداف سازمانی می‌باشد. وقتی كاركنان ، كار را از آن خود و موفقیت حاصل از آن را،

 

افتخاری برای خود بدانند، طبیعی است كه از هیچ كوششی در راه انجام بهتر و نیكوتر

 

كار، دریغ نمی‌ورزندونهایت توان وهمّت خویش رادرانجام درست و دقیق آن بكار

 

می‌گیرند و این ، بزرگترین سرمایه برای یك سازمان موفق است.

 

4-   فراهم نمودن امنیّت شغلی:

 

كارمند در اداره باید از دو جهت در امنیّت كامل باشد: 1- از جهت ماندگاری دائمی در شغل و ثبات شغلی 2- از جهت تأمین نیازهای معیشتی. این از اصول مهـم مدیریت ژاپنی است[6] كه حضرت در 13 قـرن پیش همین اصول را به مالك اشتــر یـادآور شـده است و

 

می‌فرماید: « برای كاركنان خود، زندگی شایسته‌ای فراهم نما تا نیازشان برطرف گردد

 

و به مردم كمتر نیاز پیدا كنند»[7] چنانچه ملاحظه می‌گردد در این فرمان به برآوردن

 

نیازهای كارمندان اشاره شده است نه فقط حقوق و مزایای ماهانه لذا هم نیازهای

 

معیشتی و هم ثبات و امنیت شغلی و حتی نیازهای عاطفی و روانی را نیز شامل

 

 می‌شود.

 

 

5-   فعال نمودن خودكنترلی:

 

 

در نظامهای بوروكراتیك ، كنترل تنها جنبه بیرونی دارد لذا كار فرد ، تا زمانی كه زیر

 

 نظر ناظر و كنترل كننده است، در جهت هدف می‌باشد و با برداشتن نظارت و كنترل ،

 

از مسیر صحیح خارج می‌شود و به انحراف و تخطّی می‌گراید. تشكیل ادارات و دوایر

 

تواناییهای مورد نیاز مدیران از نظر قران و نهج البلاغه ,
:: بازدید از این مطلب : 303

|

امتیاز مطلب : 57

|

تعداد امتیازدهندگان : 17

|

مجموع امتیاز : 17